แก้วมุกดา
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Fagraea ceilanica Thunb.
ชื่อสามัญ : -
ชื่ออื่น : ฝ่ามือผี (มหาสารคาม, เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน), คันโซ่ (อุบลราชธานี), ติดตังนก (หนองคาย), โกงกางเขา (จันทบุรี), โพดา (ปัตตานี), เทียนฤาษี (ภาคเหนือ), นางสวรรค์ นิ้วนางสวรรค์ (ภาคใต้), ชบาเขา, บัวนาค
วงศ์ : GENTIANACEAE (วงศ์ดอกหรีดเขา)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ยืนต้น หรือไม้พุ่ม ไม่ผลัดใบ สูง 3-15 เมตร มักเกาะอาศัยบนต้นไม้อื่น มีรากอากาศคล้ายต้นไทร เปลือกต้นสีเทา บาง และเรียบ เปลือกชั้นในสีขาว
ใบ
ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปวงรีถึงรูปขอบขนาน กว้าง 2-9 เซนติเมตร ยาว 5-23 เซนติเมตร เนื้อใบหนาและเหนียว ขอบใบเรียบ ใบแก่หนาอุ้มน้ำ เรียบเกลี้ยง เส้นใบข้างเลือนรางมาก ก้านใบยาว 1-3.5 เซนติเมตร มีหูใบหนาเชื่อมเป็นวงแหวน หนา 1-2 มิลลิเมตร
ดอก
ดอกโกงกางเขา ออกดอกเป็นช่อเชิงลด ออกเป็นช่อสั้น ๆ บริเวณปลายกิ่งหรือซอกใบ มีขนาดประมาณ 4-8 เซนติเมตร กลีบของดอกเป็นสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน เชื่อมติดกันเป็นรูปปากแตร ส่วนปลายแยกออกเป็น 5 พู โค้งไปด้านหลัง บางครั้งปลายกลีบอาจแตกเป็นฝอย มีกลิ่นหอม ช่อดอกอาจยาวได้ถึง 8 เซนติเมตร แต่ละดอกมีเกสรตัวผู้ 5 อัน ติดอยู่กับคอหลอดกลีบ ไม่โผล่พ้นหรือยื่นออกมา ส่วนชั้นกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 0.8-2.7 เซนติเมตร แยกออกเป็นพูป้าน ๆ และลึกมากกว่าครึ่งหนึ่งของชั้น
ผล
ผลสด รูปทรงรีหรือรูปทรงกลม ขนาด 2.5-4.5 เซนติเมตร สีขาวหม่นแกมเขียว เป็นมัน เหนียว ปลายแหลม มีชั้นกลีบเลี้ยงติดอยู่ เมื่อสุกมีสีม่วงเข้ม ถึงดำ เกลี้ยง เนื้อผลนิ่มฉ่ำน้ำ มีเมล็ดมาก เมล็ดขนาด 3 มิลลิเมตร
สรรพคุณของโกงกางเขาตามตำรายาพื้นบ้านอีสาน จะใช้รากโกงกางเขานำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาบำรุงโลหิต กิ่ง เปลือกต้น หรือราก สามารถนำมาต้มกับน้ำอาบแก้อาการผดผื่นคันจากยางของต้นรักได้ (กิ่ง, เปลือกต้น, ราก) ช่วยแก้ลมพิษ โดยใช้ กิ่ง เปลือกต้น หรือราก นำมาต้มกับน้ำอาบ (กิ่ง, เปลือกต้น, ราก)
ประโยชน์ของโกงกางเขา เนื่องจากต้นโกงกางเขามีดอกสวย มีกลิ่นหอมและใบที่ดูสวยงาม จึงสามารถนำมาใช้ปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับได้
แหล่งอ้างอิง
เว็บไซต์ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
เว็บไซต์เมดไทย (Medthai)
